11 september '24 - “Betalingsachterstanden, financiële problemen, schulden. Het kan iedereen overkomen”, zegt Marion Weijers, senior adviseur publieksvoorlichting bij het Nibud (Nationaal Instituut Budgetvoorlichting). Maar hulp vragen is voor veel mensen moeilijk. Intermediairs kunnen een cruciale rol spelen bij het herkennen van geldzorgen bij hun klanten, en bij het doorverwijzen naar hulpverleners.
Marion Weijers is expert op het gebied van schuldpreventie, budgetteren, schuldhulpverlening en de invloed van geldproblemen op iemands gedrag. Ze werkt inmiddels een kwart eeuw als adviseur bij het Nibud, de onafhankelijke stichting die onderzoekt, informeert en adviseert over de geldzaken van huishoudens. “Met mijn werk hoop ik geldproblemen in Nederland te voorkomen.”
Hoe herkent u financiële problemen?
“Het is moeilijk om tijdens een gesprek met een klant zulke problemen meteen te herkennen. Praten over de eigen geldzorgen is voor velen een taboe. De drempel om hulp te vragen is hoog, mensen hangen niet graag de vuile was buiten.
Dit gezegd hebbende, zou u kunnen letten op dingen als stress en prikkelbaarheid bij de klant. Dit kán een signaal zijn. Of vaak te laat komen, afspraken niet opvolgen of niet reageren op brieven.
Verder hebben mensen met financiële problemen vaak meerdere betalingsachterstanden en reageren ze niet direct op aanmaningen. Ingrijpende privégebeurtenissen kunnen er ook mee samenhangen, zoals scheiding of langdurig ziekte. Die zijn vaak mede de oorzaak van de problemen.”
Hoe gaat u het gesprek aan met iemand van wie u vermoedt dat hij/zij financiële problemen heeft?
“U kunt natuurlijk reageren op dingen die u opmerkt bij een klant. Iemand heeft bijvoorbeeld rekeningen niet op tijd betaald. Is onverzekerd. Of heeft een afspraak afgezegd. Dan kunt u vragen: ‘Ik zie dat (…). Mag ik je daar iets over vragen? Wat maakt dat dit gebeurt? Is er misschien iets aan de hand in je privésituatie?’
U kunt ook proactief een vraag stellen. Daarvoor hebben we bij het Nibud zogeheten ‘ijsbrekers’ ontwikkeld, vragen om zo’n gesprek makkelijker te beginnen. Bijvoorbeeld: ‘Een onderwerp dat ik nog even met je wil aansnijden is je financiële situatie. Lukt het jou goed om rond te komen?’ Of: ‘Ik spreek vaak met andere mensen over hun financiële situatie. Hoe gaat dat bij jou?’
Belangrijk is dat u van tevoren bedenkt wat uw boodschap is, wat u naar voren wilt laten komen in het gesprek. Met de vraag ‘heb je financiële problemen?’ bereikt u niks, dan gaan mensen in de weerstand. Probeer vooral te luisteren zonder oordeel, en probeer u te verplaatsen in de andere partij. Dat geeft een gevoel van veiligheid bij de klant, en zo krijgt u een gelijkwaardiger gesprek.
Kijk tijdens het gesprek of er haakjes zijn, waar u op in kunt gaan. Nu zijn adviseurs neem ik aan wel ervaren in het voeren van gesprekken met klanten. En als u over verzekeringen praat, ligt het voor de hand dat dit onderwerp een keer aan bod komt.”
Wat kunnen oorzaken zijn van financiële problemen?
“Geldproblemen kunnen echt bij iedereen ontstaan. Niet alleen bij mensen die te veel uitgeven of een te laag inkomen hebben. Vaak ontstaan deze problemen door onverwachte levensgebeurtenissen, waardoor mensen en hun financiën uit balans raken. Iemands partner overlijdt, een familielid wordt ziek, of mensen gaan scheiden.
Daarnaast kan de oorzaak liggen in gebrekkige financiële vaardigheden, zoals budgetteren of de administratie op orde houden. Of in een wisselend of onzeker inkomen, waardoor mensen kwetsbaarder zijn voor economische schommelingen.”
kader - Online tools van het Nibud
/ Soms hebben mensen geen toeslag aangevraagd bij de Belastingdienst terwijl ze er wel recht op hebben. Met Berekenuwrecht.nl kunnen mensen zelf berekenen of ze recht hebben op landelijke of lokale toeslagen.
/ Voor mensen die moeite hebben met de inkomsten en uitgaven op een rijtje te zetten, is er Persoonlijkbudgetadvies.nl.
/ Voor mensen die met hun schuldeisers een afbetalingsregeling willen opstellen, is er Zelfjeschuldenregelen.nl, inclusief voorbeeldbrieven.
/ Voor adviseurs zijn er diverse geldplannen beschikbaar om in te zetten.
Hoe kunnen deze mensen geholpen worden?
“Voor een adviseur kan het handig zijn om een sociale kaart van de eigen regio te maken, waar hij of zij klanten naartoe kan verwijzen. Een vaste contactpersoon bij de gemeente is ook praktisch. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om schuldhulpverlening aan te bieden en financiële problemen in een vroeg stadium op te pakken. Bij mensen die echt in nood zitten, vanwege een dreigende uithuiszetting, afsluiting van energie, of deurwaarders aan de deur, kunnen ze heel snel handelen.
Maar veel mensen met financiële problemen – denk aan de groep met een eigen huis en een baan – kennen de weg naar de gemeente niet. Zij denken dat de gemeente er alleen is voor paspoorten en stembiljetten. Dan is het prettig als hun adviseur ze wegwijs kan maken. Het mooiste is natuurlijk als u dan niet alleen het telefoonnummer geeft, maar u klanten echt gericht doorverwijst, en later nog eens checkt of ze er iets aan hebben gehad.
Naast de gemeente is er de organisatie Geldfit, een publiek-private samenwerking. Hier kunnen mensen anoniem naartoe bellen (0800-8115). De medewerkers kunnen per postcodegebied doorverwijzen naar hulpinstanties. En verder zijn er natuurlijk vrijwilligersorganisaties die kunnen helpen, bijvoorbeeld bij het op orde brengen van de administratie. Zoals Humanitas en Schuldhulpmaatje. Ten slotte zijn er op de site van het Nibud heel veel gratis online tools beschikbaar.” (Zie kader.)
Wat doet het met mensen als ze in de financiële problemen komen?
“Mensen met financiële problemen ervaren stress. Stress op zichzelf is niet slecht, het maakt dat je focust op datgene wat je moet doen. Maar als die stress lang duurt, en als er steeds nieuwe stressveroorzakers bijkomen, dan raakt iemand voor zijn gevoel in een soort tunnel.
Alles buiten die tunnel, daar komt men niet meer aan toe. De persoon staat in de overlevingsstand. Hij of zij is gefocust op het hier en nu, en dus niet op morgen. De deurwaarder wil nú 500 euro hebben, maar vergeten wordt dat er dan straks geen geld is voor het schoolreisje van de kinderen.
Deze stresstoestand is er ook de oorzaak van dat mensen afspraken vergeten; die kunnen er niet meer bij, het hoofd is vol. Mensen gaan noodsprongen maken. Geld lenen bij familie. Brieven niet meer open maken.
Op termijn kunnen mensen hier ziek van worden. Tegenwoordig vragen huisartsen aan patiënten met stressklachten ook naar de financiële situatie, omdat ze zien dat daar een verband is.
Aan de andere kant willen mensen met financiële problemen wel hun autonomie bewaren. Dat maakt het ook zo lastig om dit onderwerp aan te kaarten. Ga daarom niet zeggen wat mensen volgens jou moeten doen. Je kunt ze hooguit ondersteunen en handvatten aanreiken om weer financieel redzaam te worden. Laat ze zoveel mogelijk zelf de regie houden. Het is hún geld.”